Theo bài viết trên tờ Times, Yuval Harari chỉ ra rằng tri thức, tầm hiểu biết và niềm tin toàn cầu là những vũ khí lợi hại nhất giúp các quốc gia cùng nhau đẩy lùi dịch bệnh, còn phong tỏa đất nước, cách ly hay cô lập chỉ là biện pháp nhất thời, có thể gây ra hệ luỵ khôn lường cho nền kinh tế thế giới.
Bài học từ lịch sử
Không ít người đổ lỗi thảm họa Covid-19 cho toàn cầu hoá, nhưng từ khi nhân loại còn chưa kết nối chặt chẽ với nhau, đã xuất hiện những đại dịch giết chết cả trăm triệu người.
Thế kỷ 14, nhân loại chưa có máy bay, tàu thuyền, nhưng dịch hạch vẫn càn quét từ Đông Á sang Tây Âu trong hơn một thập kỷ, giết chết từ 75 triệu đến 200 triệu người, hơn một phần tư dân số lục địa Á - Âu thời ấy.
Tháng 3/1520, một người nô lệ tên Francisco de Eguia cập bến Mexico và mang trong mình căn bệnh đậu mùa. Thời điểm này, các nước Trung Mỹ chưa có tàu hoả, xe bus. Dù vậy, đến tháng 12 cùng năm, bệnh đậu mùa đã lây lan rộng khắp, khiến một phần ba dân số Trung Mỹ thiệt mạng.
Năm 1918, một chủng cúm đặc biệt có độc tính mạnh lây nhiễm cho nửa tỷ người (hơn một phần tư dân số thế giới lúc đó) chỉ trong vài tháng, khiến hàng chục triệu người chết. Con số nạn nhân có thể lên tới 100 triệu chỉ trong chưa đầy 1 năm, khủng khiếp hơn số người chết trong Chiến tranh thế giới thứ nhất.
Một thế kỷ trôi qua từ sau năm 1918, con người ngày càng dễ tổn thương trước dịch bệnh, do sự kết hợp giữa dân số tăng nhanh và giao thông tốt hơn. Những đô thị hiện đại như Tokyo hay Mexico City cung cấp mầm bệnh phong phú hơn nhiều so với Florence thời trung cổ.
Mạng lưới giao thông toàn cầu ngày nay cũng nhanh hơn nhiều so với năm 1918. Một loại virus có thể di chuyển từ Paris đến Tokyo và Mexico City trong vòng chưa đầy 24 giờ. Chúng ta đang sống trong địa ngục truyền nhiễm, với tốc độ lây bệnh theo cấp số nhân.
Tuy nhiên, loài người không hẳn đón toàn tin xấu. Tỷ lệ mắc và ảnh hưởng của dịch bệnh đã giảm đáng kể. Bất chấp những đợt bùng phát khủng khiếp như AIDS và Ebola, trong thế kỷ 21, tỷ lệ tử vong do dịch bệnh nhỏ hơn nhiều so với bất kỳ thời điểm nào trước đây kể từ thời kỳ đồ đá.
Điều này có được là do con người có sự bảo vệ tốt nhất để chống lại mầm bệnh, không phải bằng sự cô lập hay cách ly, mà là thông tin. Nhân loại đã thắng trong cuộc chiến chống lại dịch bệnh bởi vì trong cuộc chạy đua vũ trang giữa mầm bệnh và bác sĩ, mầm bệnh dựa vào đột biến mù trong khi các bác sĩ dựa vào phân tích khoa học về thông tin. Chúng ta có đủ dữ liệu để đón đầu và đánh bại kẻ thù.
Khi “Cái chết đen” lây lan ở thế kỷ 14, người ta không biết nguyên nhân dịch bệnh và làm gì để ngăn chặn nó. Cho đến thời kỳ hiện đại, con người thường đổ lỗi bệnh tật cho cơn giận của các vị thần, ác quỷ hay vận khí, và thậm chí không biết sự tồn tại của vi khuẩn và virus.
Người ta tin vào những thiên sứ, mà không thể tưởng tượng một giọt nước có thể chứa toàn bộ vũ khí của những kẻ săn mồi khát máu. Do đó, khi “Cái chết đen” hoặc bệnh đậu lây lan, điều tốt nhất mà chính quyền có thể nghĩ đến là tổ chức những buổi cầu nguyện, vì họ tin thần thánh gây ra đại hoạ.
Tất nhiên, những buổi cầu nguyện không có tác dụng. Khi người ta tụ tập, bệnh dịch càng có cơ hội lây lan.
Cả thế giới phải xích lại gần nhau
Nhiều thế kỷ qua, các nhà khoa học, bác sĩ và y tá trên khắp thế giới đã tổng hợp thông tin và cùng nhau tìm hiểu cơ chế đằng sau dịch bệnh và phương pháp điều trị. Thuyết tiến hóa đã giải thích nguyên nhân bệnh mới bùng phát và các bệnh cũ trở nên độc hại hơn.
Di truyền học cho phép các nhà khoa học theo dõi tiến triển của mầm bệnh. Các nhà khoa học chỉ mất hai tuần để xác định được virus corona chủng mới, giải mã bộ gen của chúng và phát triển bộ kit thử để phát hiện người nhiễm bệnh.
Khi các nhà khoa học hiểu nguyên nhân gây bệnh, việc chống lại chúng trở nên dễ dàng hơn nhiều. Tiêm vaccine, kháng sinh, cải thiện vệ sinh và cơ sở hạ tầng y tế cho phép loài người chiếm thế thượng phong trước những kẻ săn mồi vô hình.
Năm 1967, bệnh đậu mùa vẫn lây nhiễm 15 triệu người và giết chết 2 triệu người trong số họ. Nhưng trong thập kỷ tiếp theo, chiến dịch tiêm phòng bệnh đậu mùa toàn cầu mang lại thành công mỹ mãn. Đến năm 1979, Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố nhân loại đã chiến thắng, và bệnh đậu mùa đã bị xóa bỏ hoàn toàn. Năm 2019, không còn ai bị đậu mùa nữa.
Lịch sử mang tới bài học gì? Thứ nhất, chúng ta không thể tự bảo vệ mình bằng cách đóng cửa biên giới vĩnh viễn. Hãy nhớ rằng dịch bệnh lây lan nhanh chóng ngay cả trong thời Trung cổ, rất lâu trước thời đại toàn cầu hóa.
Thứ hai, lịch sử chỉ ra rằng tấm khiên vững chắc bảo vệ nhân loại đến từ việc chia sẻ thông tin khoa học đáng tin cậy và đoàn kết toàn cầu. Khi một quốc gia bị dịch bệnh tấn công, họ nên sẵn sàng chia sẻ trung thực thông tin về sự bùng phát mà không sợ thảm họa kinh tế, để các quốc gia khác có thể tin tưởng và giúp đỡ hơn là tẩy chay.
Ngày nay, Trung Quốc có thể chỉ cho thế giới nhiều bài học quan trọng về virus corona, nhưng điều này đòi hỏi sự tin tưởng và hợp tác quốc tế cao. Đừng tẩy chay, ta phải lắng nghe họ.
Trong cuộc chiến chống virus, loài người cần bảo vệ biên giới, nhưng không phải biên giới giữa các quốc gia, mà là biên giới giữa thế giới loài người và thế giới virus. Vô số loại virus mới đang liên tục phát triển do đột biến gen. Nếu loại virus nguy hiểm tìm cách xâm nhập biên giới này ở bất cứ đâu trên trái đất, nó sẽ khiến cả loài người gặp nguy hiểm.
Nhiều thế kỷ qua, nhân loại đã củng cố biên giới bằng hệ thống chăm sóc sức khỏe hiện đại được xây dựng như một bức tường mà ở biên giới đó, các y tá, bác sĩ và nhà khoa học là những người bảo vệ tuần tra và đẩy lùi những kẻ xâm nhập.
Tuy nhiên, một phần rất dài của biên giới này đang bị bỏ lại. Hàng trăm triệu người trên thế giới thiếu cả dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản. Điều này gây nguy hiểm cho tất cả chúng ta.
Đừng nghĩ sức khỏe là câu chuyện riêng của mỗi quốc gia. Đó là vấn đề toàn cầu. Cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt hơn cho người Iran và người Trung Quốc sẽ giúp bảo vệ người Israel và người Mỹ khỏi dịch bệnh. Chúng ta không được quên sự thật này.
Nền tảng y học và chăm sóc sức khỏe bền vững, văn minh ở các quốc gia mới là kim chỉ nam giúp loài người chống lại dịch bệnh, không chỉ Covid-19, mà còn là rất nhiều thảm họa toàn cầu trong tương lai.
Các biện pháp mà chính phủ nhiều nước thực hiện chỉ mang tính ngắn hạn. Về lâu dài, con người cần những giải pháp căn cơ, bền vững hơn. Đó là bài học virus corona để lại, dù cái giá để học nó là quá đắt.
